Pamięć, którą dziedziczą pokolenia

Jest w Kijowie pewna szczególna rzeźba. To przyciskające do piersi kawałek chleba straszliwie wychudzone dziecko. Dziewczynka, której wielkie oczy i wykrzywione w dół usta są niemym wyrazem bólu i nieszczęścia. W niewielkiej odległości za nią okazały pomnik – mauzoleum ofiar wielkiego głodu z lat trzydziestych. To tam wędrują wszystkie oficjalne delegacje, tam składają kwiaty i wieńce, wielcy i mali tego świata wygłaszają mowy. Ale wszyscy, chcąc czy nie, muszą przejść obok dziewczynki.

Nie sposób nie spojrzeć jej w twarz. Nie sposób nie poczuć wstydu, czy jest się Rosjaninem, Polakiem, czy kimś zupełnie jeszcze innym. To wstyd za nas samych, za ludzkość, która potrafi być tak zaprzysięgłym wrogiem zwykłego człowieczeństwa.

Czym był wielki głód? Historycy świetnie go opisali w liczbach, a sędziowie nawet osądzili. O ile jednak łatwo oswoić się ze statystyką, o tyle szalenie trudno poczuć, zrozumieć, czym jest, czym może być śmierć głodowa. Wyobraźnia nie pomoże. Ani literatura, bo nawet jeśli o głodzie piszą tacy...